«آرمان امروز» بررسی می کند؛ راهبرد دولت در تامین برنج

آرمان امروز_گروه اقتصادی: سال ها است بحث خودکفایی در برخی از محصولات کشاورزی در ایران مطرح است. هرچند با توجه به نظر کارشناسان اقتصادی این ایده امروز خریدار چندانی ندارد، اما به نظر می رسد دولت سیزدهم دوباره احیاگر آن شده است. در همین زمینه ابراهیم رئیسی عصر پنجشنبه در نشست فعالان و حلقه‌های میانی عرصه‌های تولید و اقتصاد مردمی با تقدیر از فعالان اقتصادی نظام اداری و بروکراسی پیچیده و خسته کننده را از جمله دغدغه‌های تولید کننده‌ها و فعالان اقتصادی دانست و گفت: زنجیره برنج از کاشت، داشت و برداشت مهم است و اینکه دلال و واسطه هفت برابر تولید کننده سود می‌برد فاجعه است.حجت الاسلام رئیسی با تاکید بر اینکه اصل حمایت از تولید است، واردات بی‌رویه را خنجری بر تولید دانست و گفت: برنج کار باید به حق قانونی خود برسد.
وی با بیان اینکه برای حمایت از تولید داخلی نباید واردات داشته باشیم، گفت: واردات زمانی باید صورت بگیرد که نیاز کشور کافی نباشد. رئیس جمهور از وزیر جهاد کشاورزی خواست تا ظرف ۱۰ روز آینده برای حل مساله فراروی کشاورزی و برنج برنامه ریزی و تصمیم گیری کنند و گفت: باید زنجیره تولید در استان‌های شمالی تکمیل شود.

میزان تولید و واردات برنج چقدر است؟
نیاز سالانه ایران به برنج ۳ تا ۳.۵ میلیون تن است که با توجه به شرایط آب و هوایی سالانه ۲ تا ۲.۵ میلیون تن تولید می شود. بر این اساس سالانه حدود ۴۰ درصد نیاز کشور به برنج از محل واردات تامین شده است و سالانه یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن واردات و در برخی از سال‌ها تا ۲ میلیون تن واردات وجود داشت.
در ۱۴۰۱ با توجه به افزایش قیمت برنج در بازار داخلی واردات افزایش یافت و ۱ میلیون و ۸۰۰ هزار تن از این محصول به کشور وارد شد، با این کار قیمت این محصول در بازار متعادل شد؛ در سال جاری نیز قیمت برنج ایرانی در مقایسه با سال قبل کاهش یافته است.
هرچند تنها دولت نیست که بر خودکفایی و تکیه بر تولید داخلی برنج تاکید دارد. محمد باقر قالیباف سال گذشته در صحن علنی مجلس در دادخواهی از کشاورزانی که محصول دستشان مانده و خریداری برایش نیست، گفت: « وزارتخانه‌ها نباید به‌ جای خرید برنج از کشاورزان دست به واردات می‌زدند».
وی واردات بی‌رویه در حوزۀ برنج را با این عبارت که حدود ۱.۷ میلیون تن واردات اضافه انجام شده است، نشانه رفت و انتقاد سختی کرد و گفت: همین امروز چند نفر از مردم، مسئولان و نمایندگان مازندران تماس گرفتند که الان محصول سال گذشته در انبار کشاورزان است و محصول امسال در حال برداشت است.

تجربه شکست خورده گندم
هرچند مهم ترین دلیل حامیان خودکفایی، حمایت از تولید کنندگان داخلی و بی نیازی از محصولات استراتژیک کشاورزی است، اما تجربه گندم نشان می دهد که این دیدگاه شکست خورده است.
خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی مانند گندم، درشرایط محدودیت منابع آبی و خاکی به یکی از موضوعات چالش برانگیز و مورد اختلاف بین مسئولان حوزه کشاورزی و کارشناسان حوزه آب و خاک در کشور تبدیل شده است، مخالفان سیاست خودکفایی معتقد هستند که میزان مصرف آب با بازدهی تولید در این حوزه هماهنگی ندارد و به‌نوعی منابع آبی در حال هدررفت است.
ایران تاکنون ۲ بار سابقه خودکفایی گندم به عنوان راهبردی ترین محصول غذایی کشور را در کارنامه خود داشته که متاسفانه این موضوع دوام زیادی نداشته است چرا که در ۶ سال اخیر پس از گذشت آخرین بار از جشن خودکفایی گندم، مجدد واردکننده شدیم به طوریکه طی این سال ها بخشی از گندم مورد نیاز از طریق واردات تامین می شد. این در حالی است که ظرفیت بالقوه و امکانات زیادی در بخش کشاورزی وجود دارد که در صورت تامین به موقع نهاده های کشاورزی و حمایت های یارانه ای امکان خودکفایی مجدد در تولید این محصول که متضمن تامین امنیت پایدار غذایی است، وجود دارد. بنابر آمار سالانه ۱۰.۵ تا ۱۱ میلیون تن گندم مورد نیاز کشور است که امسال با رشد ۶۰ درصدی خرید نسبت به مدت مشابه سال قبل، واردات کاهش معناداری دارد.

از نظر اقتصادی خودکفایی توجیه ندارد
خودکفایی به معنی خودوابستگی تام یک اقتصاد و تولید همه کالاها، منجر به هدررفت منابع و ناکارآمدی تولید و در نتیجه کاهش تولید ناخالص داخلی و افت رفاه شهروندان می‌شود. اگر فرض کنیم هر فردی بخواهد از نانی که خود می‌خورد تا لباسی که می‌پوشد و تا لوازم خانه‌اش را خودش تولید کند، معلوم است که چگونه سطح رفاه زندگی‌اش به حد معاش حداقلی می‌رسد و این داستان برای کشوری که می‌خواهد همه کالاهای مورد نیازش را خود تولید کند، عینا وجود دارد. تولد علم اقتصاد با آگاهی یافتن به قدرت تقسیم کار و معجزه مبادله حادث شد. خود وابستگی یعنی چشم پوشیدن از این اصول اولیه علم اقتصاد. درحالی‌که می توان منابع را به سمت تولید کالاهایی سوق داد که در آن مزیت نسبی وجود دارد و کالاهای دیگر را با مازاد تولید تهیه کرد و از هر واحد معین از منابع بیشترین تولید را به‌دست آورد، رویکرد تولید همه کالاها در داخل منجر به از بین رفتن منابع و تولید و مصرف کمتر خواهد شد. این تله‌ای است برای تولید.
در سال‌های اخیر تقریبا در تمام دنیا، ایده خودکفایی تقریبا منسوخ شده و کشورهای بسیار کمی هستند که در سیاست‌گذاری‌ها پیرو این نظریه هستند اما در ایران، همواره خودکفایی مورد تاکید سیاستگذاران بوده و این تاکید مشکلات زیادی را نیز بر سر راه اقتصاد ایجاد‌کرده‌است. تقریبا دیگر هیچ اقتصاددانی نیست که با وجود اصل مزیت نسبی بر روی خودکفایی تاکید داشته باشد، اما سیاستگذاران راهی جدا از اقتصاددانان در پی گرفته و تاکید دارند در همه‌چیز حتی تلفن‌همراه و… نیز باید خودکفا باشیم و در این‌باره جدالی بین سیاستگذار و اقتصاددانان شکل ‌گرفته‌است. البته در سمتی دیگر جدالی بین اقتصاددانان نیز وجود دارد و با توجه به شرایط تحریمی ایران، در مورد برخی محصولات، نظرات متفاوتی وجود دارد. برخی اقتصاددانان معتقدند باتوجه به شرایط تحریمی ایران و مساله امنیت غذایی، باید در تولید محصولات کشاورزی خودکفا باشیم، اما عده‌ای دیگر اعتقاد دارند این‌طور نیست و اصلا نباید تحریم باشیم که بخواهیم به‌خاطر تحریم و فرار از آن همه‌چیز را خودمان تولید کنیم.