علی میرزا محمدی / جامعه شناس

آرمان امروز : چکیده اصلی سخنان این روزهای دکتر پزشکیان را می‌توان ارائه راهکارهای عبور از بحران‌های مهم اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور دانست. او با اشاره به زندگی بسیار سخت معیشتی مردم معتقد است که اولویت راهکارها باید بازگشت زندگی به میان مردم ایران باشد. او معتقد است نقطه شروع این راهکارها، بهره‌گیری از کارشناسان و متخصصان و افراد کارآمد و توانمند است.
رویکرد تیم دکتر پزشکیان، با رویکرد امنیتی در عبور از بحران ها همخوانی ندارد، چراکه مبنای عملیاتی این رویکرد بر دو شیوه «ندیدن و نشنیدن»، و «بهره‌گیری از خشونت کلامی و رفتاری» استوار است که او به شدت منتقد آن به ویژه نادیده گرفتن مردم و بی اخلاقی در حوزه های مختلف از جمله سیاست است. او معتقد است لازمه عبور از بحران‌ها انسجام و وحدت و همدلی در داخل کشور است. بر اساس این رویکرد، حاکمیت نمی‌تواند نقش خود را در ایجاد یا تشدید وضعیت بحرانی کشور انکار کند و در عبور از بحران‌ها فقط به نیروی خود و حامیان داخلی و هم پیمانان خارجی تکیه ‌کند. او منتقد تعریف مردم با جایگاهی مبهم است که چشم و گوش بسته، ایدئولوژی رسمی حاکمیت را تکرار می‌کنند؛ و افرادی که غیرخودی قلمداد می‌شوند از دایره خودی‌ها طرد می‌شوند. دولت دکتر پزشکیان ( دولت التیام) نمی تواند مبتنی بر رویکرد مزورانه در عبور از بحران ها باشد. به این معنا که حاکمیت برای عبور از بحران‌های اجتماعی و اقتصادی از مردم سوء استفاده ابزاری کند. در رویکرد مزورانه، شبکه توجیه گران دولتی به شگردهای مختلف، مردم را به دام‌هایی که برای تاراج اقتصادی و سوء استفاده سیاسی از آن‌ها پهن شده و اطلاعی از آن ندارند ترغیب و تشویق می‌کنند. ترغیب به سرمایه‌گذاری در طرح‌های اقتصادی که سود آن‌ها متوجه حاکمیت و ضرر و زیان آن متوجه مردم است از نمونه‌های اقتصادی رویکرد مزورانه است که حاکمیت، در مدیریت بحران‌های مالی خود از آن‌ها بهره می‌گیرد. ترغیب مردم به شرکت در انتخابات برای عبور از بحران مشروعیت سیاسی و عمل نکردن به تعهدات و وعده‌های داده شده که مردم به خاطر آن‌ها به پای صندوق رای آمده‌اند و در یک کلام «مردم سالاری نمایشی» از نمونه‌های رویکرد مزورانه در بعد سیاسی است که با گفتمان انتخاباتی دکتر پزشکیان همخوانی ندارد.
رویکرد دولت دکتر پزشکیان (دولت التیام) در عبور از بحران ها، مبتنی بر مشارکت همگانی است که در آن حاکمیت، فاصله‌ای بین خود و مردم نمی‌بیند. در نتیجه حاکمیت در عبور از بحران‌ها با ریشه داخلی/ خارجی و یا ترکیبی از آن‌ها، بر مردم تکیه دارد. به عبارت دیگر دولت التیام، سرمایه اجتماعی را بزرگترین پشتوانه خود تلقی می‌کند.
رویکرد دولت آینده دکتر پزشکیان را می‌توان با رویکرد دوره زمامداری ماهاتیرمحمد در کشور مالزی مقایسه نمود. ماهاتیرمحمد در عمل معتقد بود «اگر مردم فقیر باشند، دولت نیز ضعیف خواهد بود، بنابراین دولت تمام تلاش خود را برای ارتقا و بهبود سطح زندگی مردم انجام خواهد داد». وی تاکید می‌کرد اقتصاد عمومی برای دولت مهم است اما از آن مهمتر اقتصاد ملی و مردمی است که مردم این کشور بتوانند در شرایط اقتصادی خوبی زندگی کرده و فعالانه درعرصه‌های اقتصاد حضور داشته باشند. ماهاتیر محمد به جای اتکا بر گرفتن وام از سرمایه‌گذاران خارجی یا سازمان‌های بین‌المللی به مردم تکیه نمود. او می‌دانست بهترین راه برای حل بحران مالی، تکیه بر مردم است که از همه نسبت به کشور مالزی، دلسوزترند. او از مردم خود کمک خواست که نتیجه آن رشد اقتصادی با روندی هرچند آرام ولی باثبات بود. به نظر می رسد در صورت موفقیت دکتر پزشکیان و تشکیل دولت التیام، بتوان به فراهم شدن زمینه های عبور از بحران های کشور امیدوار بود. اما لازمه اینکار تحقق پیش زمینه‌های مختلفی است؛ از آن جمله:
– لازم است دایره تعریفی از مردم اصلاح شود. این دایره تعریفی هر چقدر جمعیت بیشتری از کشور را شامل شود احتمال همراهی مردم را با حاکمیت در عبور از بحران‌های اجتماعی و اقتصادی افزایش خواهد داد.
– لازم است از «ادبیات ترمیم و التیام» استفاده شود. جلوه‌های مختلفی از خشونت کلامی در اظهارات افراد منتسب به گروه‌های مختلف سیاسی قابل مشاهده است که متاسفانه بازنشر آن‌ها بر غلظت خشونت‌ها و دوقطبی‌های سیاسی افزوده است. این اظهارات هر روز به شکلی و در حوزه‌ای جدید و از زبان افراد مختلف مطرح می‌شود. بهره‌گیری از ادبیات «دوست ندارید، جمع کنید و بروید» نشان‌دهنده تنگ نظری و محدود کردن دایره تعریفی از مردم وعدم درک شرایط کشور در عبور از بحران‌های اجتماعی و اقتصادی است. لازمه عبور کشور از روزهای سخت، ادبیات طعنه، تحقیر و توهین نیست، بلکه لازمه آن «ادبیات ترمیم و التیام» است که در آن با پذیرش خطاها و اشتباهات و الزام کردن خود و کارگزاران زیر دست به جبران واقعی آن‌ها، نهال زخمی اعتماد اجتماعی می‌تواند به تدریج التیام یابد و جوانه بزند.
– لازم است دولتمردان مشق «خوب دیدن» و «خوب شنیدن» را در تعامل با مردم تمرین کنند و به آن عامل باشند. هم خود واقعیت‌ها را ببینند و هم شنوای انتقادهای دلسوزانه مصلحان اجتماعی و اقتصادی کشور باشند و از ایده‌های مصلحانه در عمل بهره بگیرند.
– دولت باید مراقب باشد در عبور از بحران‌های اقتصادی و اجتماعی اعتماد اجتماعی سلب نشود؛ چراکه تجربه‌های تلخ مردم در این زمینه به قهر سیاسی مردم وعدم ورود آن‌ها به صحنه‌های سرمایه‌گذاری اقتصادی منتهی خواهد شد. این اعتماد سوزی‌ها خود سر منشا بحران‌های جدید اجتماعی و اقتصادی خواهد بود.
-باید مراقب بود، عبور از روزهای سخت با قطب بندی‌های سیاسی مردم گره نخورد و این مسئله به عنوان موضوعی فراجناحی و فراتر از سلایق سیاسی تعریف شود.
– لازم است شکاف بین واقعیتهایی که در جلسات خصوصی بین سیاستگذاران رد و بدل می‌شود با آنچه به مردم ارائه می‌شود کاهش یابد و با جلب اعتماد عمومی از آن‌ها برای عبور از روزهای سخت یاری خواسته شود.
– عبور از بحران‌ها هزینه مالی و جانی به همراه دارد، اما همه باید در تحمل این هزینه‌ها به تناسب سهم داشته باشند. اگر قرار باشد سیاستگذاران، همه هزینه‌ها را به دوش اقشار متوسط و پایین بیندازند و افرادی در این آشفته بازار کاسبی کنند و ثروت‌های بادآورده نصیب‌شان شود، ناعدالتی‌ها خود به ابربحرانی تبدیل خواهد شد که قبل از دیگر بحران‌ها کشور را تهدید خواهد کرد. – اما نکته آخر آنکه دولتمردان باید زمانبندی و برنامه‌ریزی مشخصی برای عبور از روزهای سخت مد نظر داشته باشند. مزمن بودن بحران‌ها و تعدد بحران‌ها نشان‌دهنده آن است که باید در سیاستگذاری‌های کلان کشور تجدید نظر جدی به عمل آید و اصرار بر رویه فعلی جز تشدید بحران‌های موجود و تولد بحران‌های جدید و دلسردی مردم چیزی به همراه نخواهد داشت.