«آرمان امروز» بررسی می‌کند؛

 

آرمان امروز_گروه اقتصادی: ایران در حالی برای افزایش تجارت آزاد تلاش می کند که در پایین ترین رتبه آزادی تجاری قرار دارد. از سوی دیگر به گفته معاون ارتقای کسب و کارهای بین المللی سازمان توسعه تجارت، بیش از ۵۰ درصد حجم تجارت جهان از مسیر توافق نامه های تجارت آزاد انجام می‌شود که ایران فقط پنج درصد از این سهم را داراست.

«محمدصادق قنادزاده» اظهار داشت: توافق‌نامه های تجارت آزاد ظرفیت های خوبی برای توسعه مناسبات تجاری برای کشورها به همراه دارد که ایران تاکنون از این فرصت بهره ای نبرده است. وی با اشاره به نخستین توافق‌نامه تجارت آزاد ایران با اوراسیا و نقش آن در توسعه اقتصاد کشور، گفت: استفاده از ظرفیت توسعه توافقنامه‌های تجارت آزاد شروع شده است و می تواند گامی برای مزیت های رقابتی در حوزه های قیمت و تسهیل ورود به بازارهای رقابتی باشد. قنادزاده افزود: سازمان توسعه تجارت ۱۰ موافقتنامه تجاری دیگر در دست اقدام دارد و با کشورهایی که اقتصاد مکمل و بازار هدف هستند در حال رایزنی است.

رتبه‌ آخر در آزادی‌تجاری

جدیدترین گزارش موسسه فریزر درباره شاخص آزادی اقتصادی کشورها در سال۲۰۲۱ نشان می‏دهد که ایران بدون تغییر رتبه نسبت به سال گذشته در جایگاه ۱۶۰ قرار گرفته است. اما نکته قابل تامل در بررسی مولفه‌های این شاخص آن است که ایران نمره بسیار پایینی در آزادی‌های تجاری کسب کرده است. جایگاه ایران با کسب نمره ۳۹/ ۲ پایین‏تر از دولت‌های ناکام در انتهای لیست کشورهای مورد مطالعه است. به نظر می‏رسد که این وضعیت بیش از آنکه تحت تاثیر تحریم‏ها باشد، به فقدان وحدت رویه در سیاست‏های تجاری کشور مربوط است.

تازه‌ترین گزارش موسسه فریزر در مورد درجه اقتصادی کشورها نشان می‌دهد که ایران همچون سال‌های گذشته به‌عنوان یکی از بسته‌ترین اقتصادهای جهان طبقه‌بندی می‌شود. کارشناسان موسسه فریزر برای محاسبه میزان آزادی اقتصادی کشورها شاخص‌هایی مانند اندازه دولت، نظام حقوقی، آزادی تجاری، وضعیت شاخص‌های پولی و مقررات را بررسی کرده و از صفر تا ۱۰ به کشورها نمره می‌دهند. بر اساس این گزارش در سال‌۲۰۲۱ ایران از بین ۱۶۵کشور مورد مطالعه بالاتر از کشورهای یمن، سوریه و ونزوئلا رتبه ۱۶۰ را به خود اختصاص داد. البته حضور ایران در قعر این لیست اتفاق جدیدی نیست و حداقل در ۶ سال‌گذشته ایران نتوانسته تا رتبه‌ای بهتر از ۱۴۹ را به خود اختصاص دهد؛ این در حالی است که تنها ۳۰سال‌پیش، در دهه‌نود میلادی، ایران در جایگاه ۸۶ در بین کشورهای جهان قرار داشت.  نکته تامل‌برانگیزتر از جایگاه ایران در این رتبه‌بندی، وضعیت ایران در شاخص‌های مرتبط با آزادی تجارت است. موسسه فریزر شاخص‌های مختلفی را برای بررسی درجه آزادی اقتصادی کشورها موردبررسی قرار می‌دهد و ایران با کسب نمره ۳۹/ ۲ در بخش تجارت آزاد، عملکرد بسیاری ضعیفی داشته‌است.  در مقابل آمارهای موسسه فریزر نشان می‌دهد که گرچه برخی از کشورهای همسایه ایران رتبه مناسبی از نظر درجه آزادی اقتصادی ندارند، اما عمده کشورهای منطقه در سال‌۲۰۲۱ نمره خوبی از نظر شاخص آزادی تجاری کسب کرده‌اند؛ در واقع تحلیل جزئیات آمارها نشان می‌دهد در شرایطی که شرکای تجاری ایران و کشورهای منطقه تلاش می‌کنند درهای خود را به روی جهان بازکنند، روزنه‌های تجاری ایران در حال بسته‌شدن هستند.

وضعیت شاخص در ایران

بر اساس آمارهای موسسه فریزر، روند بسته‌تر‌شدن اقتصاد ایران از سال‌۲۰۱۰ میلادی شروع شده‌است. ایران در این سال‌ با کسب نمره ۵۲/ ۵ (از۱۰نمره) در جایگاه ۱۳۷جهان قرار داشت. از این زمان شاخص‌ها در ایران روزبه‌روز بدتر شده؛ به‌صورتی‌که در آخرین آمارها تنها کشورهای جنگ‌زده و دارای بحران‌های جدی اقتصادی، در رتبه‌ای پایین‌تر از ایران قرارگرفته‌اند. بدیهی است که این سقوط آزاد در رتبه آزادی اقتصادی ایران با مساله تحریم‌های سازمان‌ملل و ایالات‌متحده مرتبط است، اما فشار اقتصادی غرب تنها دلیل بسته‌تر‌شدن اقتصاد ایران نیست. داده‌ها بیانگر آن است که ایران در شاخص‌هایی مانند اندازه دولت و وضعیت شاخص‌های پولی، نمره‌ای بالاتر از نمره میانگین را کسب کرده، این دقیقا بخشی است که قرار بود بیشترین آسیب را از تحریم‌ها ببیند، در مقابل این شاخص‌ها در بخش‌هایی که دولت کنترل‌پذیری بیشتری بر آنها دارد مانند قوانین و مقررات و درجه آزادی تجاری، وضعیت نامناسب‌تری دارد.

در بخش آزادی‌های تجاری، ایران نمره ۳۹/ ۲ را به‌دست آورده که حتی در مقایسه با نمره دولت‌های ناکام (Failed States) که در این لیست موردبررسی قرارگرفته، نمره بسیار پایین‌تری است. به‌عنوان نمونه یمن با رتبه ۱۶۱ در لیست، در بخش آزادی‌های تجاری نمره ۶۵/ ۴ را کسب کرده و نمره سوریه با رتبه ۱۶۳ در این بخش ۴۵/ ۳ بوده‌است. همچنین ونزوئلا، آخرین کشور در لیست، در بخش آزادی‌های تجاری نمره ۰۱/ ۳ را کسب کرده‌است.

وضعیت آزادی تجاری در منطقه

آمارها در کشورهای همسایه و کشورهایی که ایران با آنها مبادلات تجاری بالایی دارد، نشان می‌دهد که عمده این کشورها رتبه خوبی از نظر آزادی اقتصادی ندارند، اما در اکثر موارد رتبه آنها در بخش آزادی تجاری بالاتر است. علت آن است که اکثر کشورهای منطقه جزو نظام‌های سیاسی متمرکز طبقه‌بندی می‌شوند و از نظر شاخص‌های حکمرانی نمره خوبی را کسب نمی‌کنند. با وجود این در استراتژی کلان کشورهای منطقه اهمیت پیوستن به بازارهای جهانی مورد‌توافق سیاستگذاران قرار گرفته‌است. البته در بین کشورهایی که با ایران ارتباط تجاری خوبی دارند نمونه‌هایی وجود دارد که هم از نظر آزادی اقتصادی و هم آزادی تجاری رتبه بالایی دارند. ارمنستان با کسب رتبه ۳۳ و امارات با رتبه ۵۰ از جمله اقتصادهای باز منطقه محسوب
می‌شوند. گرجستان کشور دیگری است که ایران می‌تواند با توسعه روابط سیاسی، مبادلات تجاری را افزایش دهد. گرجستان با کسب نمره ۷۱/ ۷ در رتبه ۲۵ قرارگرفته که با توجه به نزدیکی این کشور به ایران می‌تواند به‌عنوان یکی از بازارهای هدف برای ایران مورد‌توجه قرار گیرد.  عراق دیگر شریک تجاری مهم ایران، با کسب نمره ۴۹/ ۵ در رتبه ۱۴۳ قرارگرفته ‌است. با وجود نمره پایین عراق در آزادی اقتصادی، نمره این کشور در آزادی تجاری به‌مراتب بالاتر است.