«آرمان امروز» اقتصاد کتاب را بررسی می‌کند

 

آرمان امروز_گروه اقتصادی: نابسامانی شرایط اقتصادی، بازار کتاب را نیز از آسیب‌های خود در امان نگذاشته است. کاهش قدرت خرید افراد به دنبال تشدید تورم، سهم اقلام غیرضروری از جمله کتاب را از سبد خرید خانوار کم کرده است. از سوی دیگر تیراژ چاپ کتاب هم از سوی ناشران کمتر شده است تا با فروش سریع‌تر، بتوانند قیمت را همپای تورم افزایش دهند.

افزایش ۵۰ درصدی قیمت کتاب
در ۱۰ ماه منتهی به پایان ۱۴۰۲ شاهد افزایش ۵۰ درصدی قیمت کتاب بودیم. با توجه به آمار خانه کتاب در فروردین ماه سال گذشته میانگین قیمت کتاب نزدیک به ۸۳ هزار تومان بوده اما در دی ماه عدد ۱۲۵ هزار تومان ثبت شده است.
با توجه به افزایش قیمت نیز حجم اقتصادی صنعت نشر در ۱۰ ماه گذشته عددی بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان را ثبت کرده است اما در بازه زمانی سال گذشته با میانگین قیمت ۷۹ هزار تومان حجم اقتصادی نزدیک به ۶ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان بود.
البته در میزان شمارگان کل نیز شاهد کاهش بیش از ۳ میلیون نسخه کتاب هستیم. این در حالی است با گران شدن زینک، افزایش و کاهش قیمت کاغذ و مواد اولیه ناشران ناچار به کاهش تیراژ شده‌اند. میانگین تیراژ آثار در این روزها از ۳ هزار نسخه به ۳۰۰ تا ۵۰۰ نسخه رسیده است. این کاهش تیراژ و تجدید چاپ در فاصله زمانی کمتر نسبت به سال‌های گذشته، یکی از راه‌های به روز نگه‌داشتن قیمت است تا ناشر و کتابفروش کمتر ضرر کنند.

پایان کتاب های کاغذی
در طول سال‌های گذشته، تورم به یکی از ویژگی‌های اقتصاد ایران تبدیل شده است. این مساله موجب شده قدرت خرید خانوارهای ایرانی سال به سال کاهش یابد. از آنجایی که این کاهش قدرت خرید به صورت مستمر ادامه داشته، بسیاری از کالاهایی که در سبد مصرفی خانوارها بوده، به مرور زمان رخت بسته و از سبد مصرفی حذف شده‌اند. طبیعتا این مساله برای طبقات مختلف اقتصادی متفاوت بوده‌است. در حال حاضر فروشگاه‌های زنجیره‌ای به همراه فروشگاه‌های اینترنتی فروش کتاب، میزان فروش کتاب‌فروشی‌های محلی را تحت‌تاثیر قرار داده‌اند.
برای مثال اگر فردی قصد خرید کتاب کاغذی داشته باشد، می‌تواند آن را با قیمت درج‌شده روی کتاب از فروشگاه‌های محلی تهیه کند یا آنکه همان کتاب را با قیمت پایین‌تری از فروشگاه اینترنتی خریداری کند. تعداد قابل‌توجهی از افراد ترجیح می‌دهند کتاب مورد نظر خود را با قیمت پایین‌تری از فروشگاه‌های اینترنتی خریداری کنند. از سوی دیگر فروشگاه‌های اینترنتی این امکان را فراهم می‌کنند که فرد در هر کجای کشور بتواند کتاب خود را تهیه کند و با محدودیت موجودی کتاب‌فروشی محلی مواجه نشود. در شرایط فعلی که تیراژ کتاب‌ها پایین آمده و قیمت چاپ‌های مختلف کتاب با یکدیگر تفاوت قابل‌توجهی دارد، این امکان وجود دارد که با گشت‌وگذار در کتاب‌فروشی‌های اینترنتی، نسخه‌ قدیمی‌تری از کتاب با قیمت پایین پیدا شود.
می‌توان گفت یکی از دلایل کاهش میزان فروش کتاب و به تبع آن بسته‌شدن کتاب‌فروشی‌های کوچک، الکترونیکی‌شدن کتاب‌هاست. این اتفاق همانند تاثیر فروشگاه‌های زنجیره‌ای بر کتاب‌فروشی‌های کوچک یک تحول جهانی است. در حال حاضر تعداد قابل‌توجهی از افراد ترجیح می‌دهند که به جای هزینه‌کردن برای خرید کتاب کاغذی، از نسخه‌های الکترونیک استفاده کنند. هرچند که در این نوع مطالعه خبری از حس‌وحال در دست گرفتن کتاب و ورق زدن آن وجود ندارد، اما مزایای مخصوص به خود را دارد. برای مثال هزینه تهیه‌کردن کتاب الکترونیک بسیار پایین‌تر از هزینه خرید کتاب کاغذی است.

سهم کتاب آب رفته است
گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی نشان می دهد با احتساب تورم، میانگین هزینه‌کرد فرهنگی خانوارهای ایرانی ازسال۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱، روند نزولی داشته است. به‌طوری که سهم هزینه‌ فرهنگی خانوار از سبدخرید آنها از۱۱.۵درصد درسال۱۳۹۶ به ۹.۳درصد در سال۱۴۰۱کاهش یافته است. رشد ریالی بازار سینما، کتاب و موسیقی در سال ۱۴۰۱بیش از آن‌که ناشی از افزایش تعداد مخاطبان و میزان فروش باشد، ناشی از افزایش تورم بوده است. اتفاقی که برای سال ۱۴۰۲ هم ضعیف‌تر شدن بازارهای فرهنگی را پیش چشم می‌گذارد. به‌عنوان مثال و بر‌اساس گزارش خانه کتاب و ادبیات ایران، سال گذشته، بالغ بر ۱۱۵هزارو۱۴۱عنوان کتاب منتشر شده که نسبت به سال۱۴۰۱رشد ۵.۸درصدی داشته است. بدون پرداختن به محتوای عناوین منتشر شده، دقت بیشتر به آمار تفکیکی نشر، گویای این است که این افزایش بیشتر از آن‌که نشان‌دهنده بهبود انتشار کتاب در حوزه فرهنگ عمومی و بزرگسال باشد متأثر از تیراژ کتاب‌های کمک‌آموزشی بوده است. به‌عنوان مثال از اردیبهشت تا مرداد سال گذشته انتشار کتاب‌های کمک‌آموزشی نسبت به سال۱۴۰۱ از ۸۲ تا ۱۵۵‌درصد افزایش داشته‌ است.همچنین به‌جز فروردین واسفند۱۴۰۲که افزایش کتاب‌های کمک‌آموزشی به ترتیب رشدهای منفی۲ ومنفی۱۵درصدی را تجربه کرده‌، درسایر ماه‌های سال انتشار آنها بیش از ۲۲‌درصد رشد داشته است. همین رویه به نوعی در حوزه‌های سینما و موسیقی با بلیت‌های۹۰۰هزارتومانی ادامه دارد. هرچه هست، تورم همه اجزا حوزه فرهنگ چه در بخش تولید و چه در بخش مصرف را تحت تاثیر قرار داده و به کاهش یا حذف کامل سهم آن از سبد خانوار منجر شده است.
گزارش‌ها نشان می‌دهد سبد مصرفی خانوارها حتی در میان اقشار متوسط نیز تنوع خود را از دست داده و کوچک شده است. آنها ناچار هستند درآمدهایی را که هر ماه به دلیل تورم ارزش خود را از دست می‌دهد برای تأمین اقلام ضروری مانند خوراک هزینه کنند. مواردی چون سفر، تفریح، کتاب، ورزش و حتی درمان سهم ناچیزی از سبد مصرفی خانواده‌ها را به خود اختصاص داده و در میان برخی اقشار این اقلام بطور کلی از سبد مصرفی حذف شده است.