روزنامه دنیای اقتصاد / ۱۴۰۳/۰۳/۱۲
حکمرانی خسارتبار
دوشنبه 7 خرداد، سالگرد تصویب قرارداد نفتی 1312 در دوره نهم مجلس شورای ملی بود؛ قراردادی که میتوان آنرا یکی مهمترین و اثرگذارترین حوادث در تاریخ معاصر ایران در فاصله بین جنبش مشروطه تا 1357 بهشمار آورد.این قرارداد که جایگزین امتیازنامه دارسی 1901 شد، یکی از سرنوشتسازترین قراردادهایی است که در تاریخ معاصر ایران با یک طرف خارجی امضا شده است. به جرات میتوان گفت اگر این قرارداد منعقد نمیشد تاریخ معاصر ایران مسیر متفاوتی مییافت؛ نه ملی شدن صنعت نفت لازم میشد نه کودتای 28 مرداد اتفاق میافتاد و نه حوادث بعدی رخ میداد. قرارداد 1312 را که با حفظ ماهیت استعماری امتیازنامه دارسی و با شرایط خسارتبارتر تجدید و تمدید شده بود، میتوان مهم ترین دلیل شکلگیری جنبش ملی کردن صنعت نفت دانست. مصدق که بعد از فروپاشی دولت رضاشاه در آذر 1323 طی نطقی در مجلس چهاردهم برای اولین بار از خسارات این قرارداد سخن گفت، نتیجه گرفت که شاید مادر روزگار دیگر نزاید کسی را که به بیگانه چنین خدمتی کند. (حسین کیاستوان، موازنه منفی، ص. 177).