احداث مقابر شخصی و خانوادگی مجلل در بزرگترین آرامستان شهر قم نشان از آن دارد که بازماندگان برخی اموات تسلی خاطر فراغ را در زرق و برق مادی و دنیوی جستجو می‌کنند و چه بسا بیشتر از خانه و زندگی هر متوفی، قبر و خانه آخر اوست که باید عظمت داشته و با شکوه باشد تا روح مرحوم یا مرحومه بیشتر به آرامش برسد و آلام بازماندگان فروکش. اگر به آرامستان بهشت معصومه قم گذرتان افتاده باشد و در قطعات خانوادگی که عمده‌ی آرام‌گاه‌های آن با سقف‌های همشکل سبز یا آبی مسقف شده‌اند قدمی بزنید، علاوه بر اشعار و القاب خاص و ویژه که شاید سابقه سرایش آن‌ها را باید در سلسله‌های شاهنشاهی جستجو کرد و به سفارش بازماندگان برای هر مرحوم نوشته و در محوطه هر آرامگاه با سازه‌های زیبا و هنری نصب شده‌اند، می‌توانید نمایشگاهی از دکوراسیون مدرن، فانتزی یا سنتی را نیز به نظاره بنشینید که زینت قبرهایی شده‌اند غافل از آنکه آرمیده آن آرامگاه در سرای برین، شاید بیشتر مستحق یک فاتحه باشد تا هزینه‌های میلیونی و میلیاردی برای فضاسازی مقبره‌اش. استفاده از تصاویر متوفیان زن و مرد و پیر و جوان و کودک با فیگورها و ژست‌های آتلیه‌ای یا غیررسمی در سنگ قبرها یا کتیبه‌ها نیز از دیگر عارضه‌هایی است که بدور از هرگونه نظارت در حال افزایش است و صحنه‌هایی را در آرامستان به وجود می‌آورد که انسان را به جای یاد آخرت و تفکر در ذات و خویشتن به ناکجاآباد هدایت می‌کند. شاید این پدیده را بتوان از منظر جامعه‌شناسی مورد کنکاش قرار داد و برایش پاسخی یافت، اما آیا ساخت و وجود اینگونه مقابر شخصی برای افراد عادی جامعه براساس موازین اسلامی و آموزه‌های دینی و اخلاقی جایز است یا مصداقی عملی برای آیه ۷ سوره روم: «یعلمون ظاهرا من الحیاة الدنیا و هم عن الآخرة هم غافلون؛ آنها تنها ظاهری از زندگی دنیا را می‌دانند و از آخرت غافلند!» عکس: محمد محسن زاده